Szczepan T. Praśkiewicz OCD,
Maryja karmelitańskich znaków, ikon i modlitw (6)

3. Inne współczesne interpretacje herbu

W ciągu wiekowej historii Karmelu pojawiły się jeszcze inne interpretacje niektórych elementów herbu zakonnego. Dotyczy to głównie symboliki trzech gwiazd. Interpretacje te mają jednak charakter tylko popularny i nie wszystkie idą po linii przesłania jakie niósł pierwszy herb karmelitański z 1499 roku. Warto jednak je przywołać, gdyż ubogacają nasze rozumienie duchowości karmelitańskiej i prawie zawsze podkreślają w tejże duchowości element maryjny.

Otóż ciekawą interpretację trzech gwiazd herbu proponuje Kilian Healy O.Carm., który twierdzi, że biała gwiazda na brązowym tle herbu symbolizuje proroka Eliasza na tle góry Karmel. Białe pola to symbol chmurki, którą Prorok widział z Karmelu, gdy powstawała z morza i unosiła się w górę. Chmurka ta, według tradycji zakonu, symbolizuje Niepokalane Poczęcie Maryi. Dwie pozostałe gwiazdy to symbole dwóch natur Chrystusa: boskiej i ludzkiej. Autor tej interpretacji wyjaśnia, że pojawienie się nowej formy herbu w 1595 roku zbiegło się z dramatem rozdarcia jedności Kościoła, a zwłaszcza z profanacją przez protestantów sakramentów kapłaństwa i Eucharystii. Stąd symbolika dwóch natur Chrystusa w gwiazdach herbu. Ponadto zakon, tak jak i cały Kościół, przeżywał czas odnowy, a nic nie mogło lepiej oddać ducha reformy Karmelu jak odwołanie się do żarliwości Eliasza o sprawy Boże i do jego zawołania: Zelo zelatus sum pro Domino Deo Exercituum.

Inny wariant interpretacji o. Healy, zawsze w odniesieniu do trzech gwiazd herbu, jest następujący: gwiazda umieszczona na górze Karmel oznacza cnoty świętych zakonu karmelitańskiego, a dwie pozostałe gwiazdy – dwie natury Zbawiciela. Szczyt góry przypomina o obowiązku upodobnienia się do Chrystusa, który jest „Górą Doskonałości”.
Nową i interesującą interpretację trzech gwiazd herbu spotykamy wśród przedstawicieli reformy terezjańskiej. Biała gwiazda, to Maryja, Królowa Karmelu, a pozostałe – to święci reformatorzy Teresa od Jezusa i Jan od Krzyża.
Spotyka się nadto opinie, że trzy gwiazdy w herbie karmelitańskim symbolizują rady ewangeliczne i śluby zakonne: czystość, ubóstwo i posłuszeństwo. Według o. Zielińskiego jest to jednak interpretacja bardzo swobodna i daleko odchodząca od tradycyjnego przesłania herbu karmelitańskiego. Skądinąd, jak już mówiliśmy, najnowsze prawodawstwo karmelitów bosych zaleca, aby „herb zakonu, którego wzór został wydrukowany na tytułowej stronie konstytucji (Konst. 3), nie powinien być w żaden sposób zmieniany lub modyfikowany” (PW 195).

4. Herby zgromadzeń zakonnych należących do rodziny karmelitańskiej

W XIX i w XX wieku charyzmat Karmelu przyjęło za swój kilkanaście żeńskich i jedno męskie zgromadzenie zakonne oraz kilka instytutów świeckich. Zgromadzenia te są na ogół zrzeszone poprzez agregację lub afiliację z zakonem karmelitów, lub z zakonem karmelitów bosych i oblicza się, że ze starego pnia Karmelu czerpie dziś życiodajne soki około 50 tys. osób konsekrowanych. Niektóre z tych zgromadzeń, np. działający także w Polsce Instytut sióstr Matki Bożej z góry Karmel, zachowały istotne symbole herbu karmelitańskiego i ich tradycyjną interpretację.

Inne zaadoptowały go, wprowadzając pewne zmiany, których celem było podkreślenie specyficznych elementów duchowości własnego instytutu.
Zgromadzenie sióstr Karmelitanek Dzieciątka Jezus, powstałe w Polsce w 1921 roku, umieściło w centrum herbu karmelitańskiego postać Dzieciątka Jezus błogosławiącego prawą ręką, a w lewej trzymającego jabłko królewskie. Dewizę: Zelo zelatus sum pro Domino Deo Exercituum zastąpiono słowami św. Teresy od Dzieciątka Jezus, stanowiącymi hasło zgromadzenia: Niebem moim będzie dobrze czynić na ziemi (Konst KDzJ 3). Całość herbu siostry interpretują następująco: Dzieciątko Jezus jest głównym patronem zgromadzenia stąd Jego obecność w centralnym miejscu na tle krzyża. Takie ustawienie ma przypominać siostrom, iż winny czcić i naśladować życie Jezusa od Jego narodzin, aż po śmierć. Środkowe pole herbu symbolizuje górę Karmel, a gwiazda na nim oznacza Maryję. Gwiazda prawa symbolizuje proroka Eliasza, a lewa św. Teresę od Dzieciątka Jezus – szczególną patronkę zgromadzenia.

Z kolei drugie polskie zgromadzenie zakonne agregowane do zakonu karmelitów bosych, tj. Siostry Terezjanki, założone w 1936 roku, w centrum herbu karmelitańskiego umieściły symbol Serca Bożego, a eliańską dewizę zastąpiły swym hasłem: Władając miłością ogłoszę Chrystusa Królem serc (Konst CST 3).

Także Siostry Karmelitanki Misjonarki wzorują swój herb na herbie Karmelu. Zmieniły nieco kształt Góry Karmel oraz interpretację niektórych symboli. Krzyż oznacza Chrystusa na Górze Karmel - wzór doskonałości i świętości. Korona i biała gwiazda wyrażają Maryję, Królową Karmelu. Dwie pozostałe gwiazdy symbolizują proroka Eliasza i św. Teresę od Jezusa. Kolory biały i brązowy nawiązują do habitu karmelitańskiego

W 1999 roku, wspomniany już o. Juan de Dios Morenilla OCD zgromadził i opublikował 618 ujęć herbu Karmelu Terezjańskiego, ze wskazaniem ich proweniencji, oraz 102 inne ujęcia tegoż herbu, bez wskazania proweniencji, a tylko sygnalizując „Et alibi aliorum...”.

5. Duchowe przesłanie herbu karmelitańskiego

Herb Karmelu, poprzez swoją symbolikę, mówi przede wszystkim o maryjnym charakterze zakonu i jego eliańskich początkach. Rzeczywiście prorok Eliasz po dziś dzień postrzegany jest jako duchowy ojciec karmelitów i prototyp duchowości karmelitańskiej i karmelici widzą w nim wzór życia w Bożej obecności, wzór umiłowania samotności, wzór łączenia modlitwy z żarliwością i pracą apostolską. Od samego początku istnienia zakonu – jak to widzieliśmy – łączyła go głęboka i intymna więź z Maryją. Dziewica z Nazaretu stanowiła o jego tożsamości, a w konsekwencji o jego „być albo nie być”, o jakości życia karmelitańskiego, o realizacji charyzmatu powierzonego zakonowi przez Bożą Opatrzność.

Herb Karmelu, będący graficznym wyrażeniem jego charyzmatu, powstałym w swym pierwszym wydaniu prawie trzy wieki od historycznych początków zakonu, nie jest dziełem przypadku, ale znakiem wypracowanym w sposób zamierzony i przemyślany, aby przekazywać najistotniejsze treści, bez posługiwania się słowem. Cdn.


Pytania do dzielenia się i dialogu:
1. Jakie znaczenie mają 3 gwiazdy w herbie Karmelu?
2. Na czym polega adaptacja herbu przez zgromadzenia zakonne w Karmelu ?
3. O czym mówi herb Karmelu w swej istocie ?